Cukrzyca to choroba, która została uznana przez Organizację Narodów Zjednoczonych za epidemię XXI wieku, jako jedyna choroba niezakaźna. Obecnie choruje na nią niemal pół miliona ludzi na całym świecie. Wraz z powikłaniami cukrzyca stanowi jedną z pięciu najczęstszych przyczyn zgonów w krajach wysokorozwiniętych.
Czym jest cukrzyca?
To przewlekła choroba całego organizmu, charakteryzująca się zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Główną przyczyną rozwoju cukrzycy jest niedobór insuliny (hormon produkowany przez komórki β wysp Langerhansa trzustki). Insulina odpowiedzialna jest za:
- utrzymywanie we krwi odpowiedniego poziomu glukozy,
- pobudzanie syntezy glikogenu, tłuszczy i białek,
- aktywowanie tlenowej i beztlenowej glikolizy,
- hamowanie rozpadu tłuszczów i glukoneogenezy.
Znane są 3 główne typy cukrzycy: typu 1 (autoimmunologiczna, idiopatyczna), typu 2 (środowiskowa lub o podłożu genetycznym) oraz ciężarnych. Niezależnie od typu choroba niekontrolowana i nieleczona sprzyja powstawaniu zmian patologicznych wielu narządów, o czym będzie niżej.
Więcej o cukrzycy przeczytasz w tym naszym artykule. Jeśli jesteś zainteresowana/zainteresowany żywieniem w cukrzycy zapraszamy tu.
Przyczyny rozwoju cukrzycy
Do rozwoju cukrzycy w znacznym stopniu przyczyniają się:
- wiek- powyżej 45 roku życia rośnie ryzyko zachorowania na cukrzycę,
- nieprawidłowa dieta prowadząca do otyłości,
- brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia (ruch zwiększa przepływ krwi, co skutkuje uwrażliwieniem komórek na insulinę),
- alkohol, papierosy,
- długotrwały stres,
- podłoże genetyczne.
Powikłania choroby
Najczęstsze przewlekłe powikłania cukrzycowe to:
- retinopatia (choroby oczu),
- nefropatia (choroby nerek),
- neuropatia (choroby nerwów obwodowych),
- choroby naczyń tętnic kończyn dolnych,
- zawały serca,
- udary mózgu,
- zespół stopy cukrzycowej, mogący kończyć się nawet amputacją kończyny.
W celu uniknięcia wymienionych powikłań ważne jest prawidłowe leczenie oraz utrzymywanie poziomu glukozy we krwi zbliżonego do wartości u zdrowej osoby. Oprócz stosowania leków istotna jest dieta o niskim indeksie glikemicznym. Dodatkowo warto wspomagać się produktami roślinnymi, których korzystne działanie w cukrzycy zostało udowodnione naukowo.
Zioła, a cukrzyca
Ciekawostką jest, iż dotychczas opisano około 200 substancji pochodzenia roślinnego obniżającego poziom cukru we krwi, wykrytych w niemal 90 gatunkach roślin. Jednak leczenie ziołami odnosi się głównie do typu II cukrzycy. W typie I substancje te musiałyby wykazywać działanie zbliżone do insuliny. W przypadku cukrzycy ciężarnych wiele związków nie powinno być stosowanych z uwagi na równolegle przebiegającą ciążę.
Mechanizmy działania związków roślinnych w przypadku cukrzycy (większość surowców posiada więcej niż jeden z wymienionych poniżej mechanizmów):
- zwiększenie wydzielania insuliny z komórek β wysp Langerhansa,
- wzrost tolerancji glukozy przez komórki organizmu poprzez wpływ na receptory charakterystyczne dla insuliny,
- zwiększenie syntezy glikogenu,
- spowolnienie wchłaniania cukrów w przewodzie pokarmowym.
Do najbardziej istotnych ziół zalecanych w fitoterapii cukrzycy należą: owoc morwy białej, owocnia fasoli zwyczajnej, liść miłorzębu japońskiego, nasiona kozieradki pospolitej, ziele rutwicy lekarskiej, kora cynamonowca, a także owoc gorzkiego melona i związek o nazwie berberyna pozyskiwany głównie z berberysu.
Morwa biała
Morwa biała jest najbardziej przebadaną rośliną, która zwiera substancje obniżające poziom cukru we krwi i zmniejsza ryzyko powikłań cukrzycy typu 2. Owoce morwy białej zawierają flawonoidy (w tym rutynę i kwercetynę), fitosterole, olejek eteryczny, kwasy organiczne, mikroelementy oraz witaminy A, B1, B2, C. Dodatkowo roślina ta zawiera alkaloid DNJ, zapobiegający rozkładowi wielocukrów do cukrów prostych w jelicie cienkim, co z kolei prowadzi do obniżenia poposiłkowej hiperglikemii. Poza tym związek ten zwiększa stężenie adiponektyny – białka odpowiedzialnego za zwiększenie wrażliwości komórek organizmu na insulinę.
Wymieniona wcześniej kwercetyna także wpływa na utrzymanie prawidłowej gospodarki węglowodanowej i metabolizm węglowodanów. Dodatkowo hamuje działanie enzymu reduktazy aldozy (ALR2), odpowiedzialnej za syntezę sorbitolu z nadmiaru glukozy. Podwyższony poziom sorbitolu może prowadzić do powikłań (szczególnie u diabetyków) w funkcjonowaniu układu nerwowego, oczu i nerek. Ponadto chroni komórki, błony komórkowe i DNA przed uszkodzeniami spowodowanymi działaniem wolnych rodników, co zmniejsza ryzyko oraz rozmiary powikłań w cukrzycy typu 2.
Fasola zwyczajna
Fasola to roślina bardzo często wykorzystywana w kuchni, nie wszyscy jednak wiedzą, iż ten popularny produkt posiada działanie przeciwcukrzycowe. Za to działanie odpowiedzialne są głównie krzemionka, arginina, chrom oraz glikoproteina o nazwie fasolamina. Związek ten odpowiada za zmniejszenie wchłaniania złożonych węglowodanów (np. skrobi). Fasolamina jest inhibitorem alfa-amylazy, enzymu trawiącego wielocukry w przewodzie pokarmowym.
Miłorząb japoński
Związki wyizolowane z liścia miłorzębu japońskiego usprawniają krążenie krwi, zapobiegają tworzeniu się zakrzepów, wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, a także ochraniają komórki nerwowe. Obecne w nim kwasy ginkgolowe obniżają stężenie glukozy we krwi.
Naukowcy z Uniwersytetu w Dżizanie (Arabia Saudyjska) i Uniwersytetu w Cincinnati (USA) zastosowali miłorząb japońskiego u szczurów z wywołaną cukrzycą typu 2. Zaobserwowali odbudowę komórek β tworzących wysepki Langerhansa w trzustce, odpowiedzialnych za wydzielanie insuliny.
Kozieradka
Nasiona kozieradki pospolitej mogą zwiększać wydzielanie insuliny dzięki obecności 4-hydroksyizolecyny (aminokwas). Ciekawe jest to, że wpływ tego aminokwasu zwiększa się wraz ze wzrostem poziomu glukozy ponad normę.
Badania wykazały, że podawanie zwierzętom zmielonych nasion kozieradki, ich wyciągów wodnych lub frakcji błonnikowej z surowca powodowało spadek poziomu glukozy we krwi. Obiecujące wyniki uzyskano także u chorych na cukrzycę typu 1 i typu 2. Inne badania pokazały znaczne podniesienie poziomu insuliny we krwi u szczurów, którym przez 14 dni podawano wyciąg z nasion kozieradki. Kozieradka nie tylko wpływa pozytywnie na wyrzut insuliny i poziom cukru we krwi, ale też poprawia parametry dotyczące cholesterolu i trójglicerydów.
Nasiona kozieradki mogą więc stanowić wsparcie w walce z chorobą dla osób z cukrzycą także ze współistniejącą hipercholesterolemią.
Rutwica lekarska
Rutwica obniża stężenie glukozy we krwi nawet o około 30%. Za działanie to odpowiedzialne są głównie pochodne guanidyny (będące inhibitorami glukagonu, wpływającego na rozpad glikogenu do glukozy). Ważna w działaniu hipoglikemicznym ziela rutwicy jest również obecność soli chromu. Ich niedobór w organizmie może sprzyjać powstawaniu cukrzycy. Związki te są składnikami wielu enzymów uczestniczących w przemianach cukrów i lipidów, z tego względu regulują one poziom cukru we krwi do prawidłowego, w przypadku zbyt wysokiego poziomu zmniejszają go, a gdy poziom cukru jest zbyt niski – podwyższają.
Co więcej, chrom hamuje enzym, który inaktywuje receptor insulinowy, zwiększa utylizację glukozy i wrażliwość komórek ß trzustki. Stymuluje także przemiany energetyczne i syntezę kwasów tłuszczowych oraz aktywuje transport aminokwasów do komórek. Przeciwdziała to powstawaniu otyłości, gdyż ogranicza odkładanie tłuszczów. Dodatkowo zapobiega powstawaniu miażdżycy przez regulację poziomu lipidów we krwi. Wpływa także na utrzymanie równowagi pomiędzy poziomem cholesterolu LDL i HDL.
Cynamon
Cynamon zawiera rozpuszczalny w wodzie polimer metylohydroksychalkon posiadający w ludzkim organizmie aktywność biologiczną podobną do insuliny. Zwiększa transport glukozy do komórek oraz stymuluje syntezę glikogenu.
Badania wykazały, iż stosowanie cynamonu wraz z terapią insulinową jest bardziej skutecznie niż stosowanie samej terapii.
Naukowcy zainteresowali się także innymi parametrami niż poziom glukozy w surowicy krwi, których kontrolowanie pozwalałoby na określenie ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2. Badanie przeprowadzone w 2009 r. wykazało, że podawanie chorym na cukrzycę 500 mg cynamonu dziennie zmniejszało poziom hemoglobiny glikowanej – markera cukrzycy wykorzystywanego w nowoczesnej diagnostyce.
Ważne: Dopuszczalne dzienne spożycie cynamonu to maksymalnie 2 g dla osoby dorosłej.
Po więcej informacji o cynamonie zapraszamy tutaj.
Berberyna
Berberyna to alkaloid redukujący objawy cukrzycy pozyskiwany głównie z berberysu. Wpływa na aktywację kinazy białkowej, której funkcjonowanie jest zaburzone w przebiegu cukrzycy. Skutkiem jest zwiększenie wchłaniania glukozy oraz poprawa wrażliwości tkanek na insulinę. Jest to coraz bardziej popularny środek w fitoterapii cukrzycy.
Badania porównujące właściwości berberyny oraz metforminy przyniosły zaskakujące rezultaty. W badaniu 36 osób chorych na cukrzycę przyjmowało 3 razy dziennie 500 mg berberyny lub metforminy. Po 3 miesiącach okazało się, że obie terapie pozwoliły tak samo skutecznie regulować poziom cukru we krwi. Poziom glukozy, mierzonej na czczo i po jedzeniu, znacząco spadł, podobnie jak stężenie HbA1c. Berberyna wykazała dodatkowo jeszcze jedno korzystne działanie w porównaniu do metforminy- obniżyła bowiem poziom cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi pacjentów.
Gorzki melon (przepękla ogórkowata)
Spożycie gorzkiego melona skutkuje obniżeniem poziomu cukru we krwi. Polega to na zwiększeniu liczby komórek β w trzustce, zwiększeniu zużycia glukozy w wątrobie i mięśniach, inhibicję enzymów glukozo-6- fosfatazy, 6-bifosfatazy w wątrobie oraz stymulację obecnej w czerwonych krwinkach i wątrobie dehydrogenazy glukozo-6-fosfatazy. Skutkuje to obniżeniem poziomu glukozy we krwi. Badania wykazały, że za aktywność hipoglikemiczną odpowiada mieszanina saponin steroidowych, znana pod nazwą charantyny oraz alkaloidy. Co ciekawe w lecznictwie ludowym gorzki melon stosowany był od wieków w leczeniu cukrzycy.
Podsumowanie
Mimo, iż cukrzyca jest chorobą nieuleczalną istnieje wiele związków roślinnych, które mogą wspomagać jej terapię syntetycznymi lekami. Dołączenie do tego odpowiedniej diety oraz aktywności fizycznej sprawi, że życie cukrzyków nie musi być znacznie ograniczone.
Zobacz też:
Bibliografia:
Michalak Ż.; „Fitoterapia w cukrzycy i zespole metabolicznym”; Naturoterapia w praktyce, 5/2019
Głowniak K., Widelski J.; „Gorzki melon i inne leki naturalne w leczeniu cukrzycy”; centrumfitoterapii.pl
https://integmed.pl/2017/09/13/fasola-i-fasolamina-naturalne-wsparcie-w-odchudzaniu/
https://redmed.pl/stosowanie-srodkow-z-morwy-bialej-w-przypadku-cukrzycy-n-130.html
Tagi: berberyna, cukrzyca, cynamon, fasola zwyczajna, gorzki melon, kozieradka, miłorząb japoński, morwa biała, rutwica lekarska, Zioła
Komentarzy