Każda osoba zmagająca się z cukrzycą, zarówno typu 1, jak i 2, wie jak trudne jest utrzymanie poziomu cukru w zalecanym zakresie. Dzieje się tak gdyż na zmianę jego poziomu wpływ ma naprawdę wiele, często indywidualnych czynników. Niezaprzeczalnie bezpośrednim sposobem na kontrolowanie poziomu glukozy zgodnym dla wszystkich chorych jest odpowiednio dobrane żywienie. Nie chodzi tylko o rodzaj spożywanej żywności, ale także ilość i kombinacje jej łączenia. Biorąc pod uwagę jak szerokie spektrum osób jest dotkniętych cukrzycą oraz stanem przed cukrzycowym i jak złożona jest to choroba, stworzenie jednej uniwersalnej diety nie jest możliwe. W dziesiejszym artykule przybliżę istniejące w medycynie wytyczne żywieniowe, wykazujące się podobną skutecznością w cukrzycy typu 1 i 2.

Medyczna Terapia Żywieniowa w cukrzycy (MNT)

Najbardziej kluczową kwestią w walce z cukrzycą jest zapobieganie jej samej (o ile istnieje taka możliwość, jak w przypadku typu 2) oraz likwidacja, bądź spowalnianie powikłań, które powoduje. To też za swój główny cel postawiło sobie Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne podczas opracowywania zasad Medycznej Terapii Żywieniowej. Te oparte na dowodach zalecenia i interwencje stanowią integralną część edukacji w obszarze samodzielnego radzenia sobie z cukrzycą. W gruncie rzeczy chodzi o to aby po przez modyfikację spożycia określonych składników odżywczych i zmianę stylu życia, w jak największym stopniu poprawić funkcjonowanie (fizyczne i mentalne) chorego zarówno „tu i teraz”, jak i w przyszłości.

Przegląd 18 badań dowodzi wysokiej skuteczności MNT w leczeniu cukrzycy typu 1 i 2.

• Kilka z nich (trwających od 3 miesięcy do 9 lat) ukazuje, że MNT istotnie wpływa na wyniki metaboliczne i behawioralne, w tym na spadek poziomu hemoglobiny glikowanej (o 1% w nowo rozpoznanej cukrzycy typu 1, 2% w nowo rozpoznanej cukrzycy typu 2 i 1% w przypadku cukrzycy typu 2, trwający średnio 4 lata).
• dowodniono także efektywność MNT w zapobieganiu cukrzycy typu 2. W randomizowanym, badaniu kontrolnym z udziałem 1079 uczestników w wieku 25-84 lat odnotowano 58% zmniejszenie zapadalności na cukrzycę w ciągu 3 lat u osób, których leczenie obejmowało MNT.

 

Zalecenia żywieniowe od MNT

Twórcy Medycznej Terapii Żywieniowej w cukrzycy pokusili się o zawarcie szeregu zaleceń dla chorych i ich lekarzy. Nie mogło w nich zabraknąć także rekomendacji dotyczących paru głównych komponentów żywieniowych.

Węglowodany w cukrzycy

Kto z nas nie lubi świeżego pieczywa, makaronów przygotowywanych na miliony sposobów, czy słodkich wypieków? To właśnie między innymi te produkty są najbogatszym źródłem węglowodanów i niejako zmorą cukrzyków. Węglowodany bowiem są podstawową kategorią żywności podnoszącą cukier we krwi. Nie ma jednak konieczności ich całkowitej eliminacji. MNT stawia jednakowoż kilka ważnych zaleceń:

1. Opanowanie przeliczania wymienników węglowodanowych. Aktualnie istnieje sporo internetowych kalkulatorów, a nawet aplikacje na telefon.
2. W przypadku cukrzycy typ 1 zaleca się dostosowanie dawki insuliny do ilości węglowodanów w posiłku, biorąc pod uwagę aktualny poziom glukozy we krwi i planowane ćwiczenia. Dodatkowo istotne jest aby spożycie węglowodanów było porównywalne każdego dnia, w celu zrównoważenia schematu podawania insuliny.
3. W przypadku cukrzycy typ 2 kluczowa jest kontrola zjadanej porcji. Odpowiednie ilości węglowodanów powinny być rozprowadzane równomiernie na posiłki w ciągu całego dnia.

Do pomiaru wpływu węglowodanów na organizm służą dwa naukowe terminy: indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny. Żywność o niskiej wartości (<55) tych wskaźników w mniejszym stopniu podnosi poziom cukru we krwi i dlatego też jest lepszym wyborem dla osób z cukrzycą. To co jeszcze szczególnie istotne w kwestii oddziaływania węglowodanów na poziom cukru to ich klasyfikacja zgodnie ze strukturą chemiczną. Wyróżniamy:

Węglowodany złożone

Węglowodany złożone ze względu na zawartość dodatkowych składników odżywczych takich jak: błonnik, witaminy, białka i tłuszcze spowalniają wchłanianie glukozy. Przez to też pozwalają utrzymać stabilniejszy poziom cukru we krwi, co koniec końców czyni je lepszą alternatywą dla osób z cukrzycą.

Zaliczamy do nich m.in.:

• brązowy ryż
• płatki owsiane
• produkty pełnoziarniste
• orzechy i nasiona
• komosa ryżowa
• warzywa korzeniowe i kapustne (lepiej surowe)
• niektóre owoce (awokado, banany, owoce jagodowe)
•  rośliny strączkowe

Całe ziarna, takie jak brązowy ryż, komosa ryżowa i płatki owsiane, są skarbnicą błonnika i składników odżywczych, a dodatkowo mają niski ładunek glikemiczny, więc są szczególnie powabnym wyborem. Należy również pamiętać, że wszelka obróbka termiczna warzyw, lub owoców zwiększa owy ładunek, dlatego spożywane powinny być przeważnie w wersji surowej.

Węglowodany proste

Węglowodany proste zawierają niewiele innych składników odżywczych, powodując tym samym duży i szybki wyrzut glukozy do krwi. Można je włączyć na rzecz zbilansowania diety, jednak zdecydowanie nie powinny być jej podstawą.
Węglowodany proste to niestety wszystko to co lubimy najbardziej, czyli m.in.:

• cukier,
•  wyroby z mąki pszennej (makarony, pieczywo, ciastka)
•  białe ziemniaki
• wszelkiego rodzaju słodycze
• słodkie napoje (też z owoców)

Najbardziej szkodliwe i niebezpieczne dla cukrzyków są płynne postacie cukrów (napoje) oraz te, których duża ilość skoncentrowana jest w małym rozmiarze, przy jednoczesnym braku innych składników odżywczych (np. cukierki, żelki). Spożywanie cukrów prostych ze zbożem, czy tłuszczami jak w przypadku ciast, pieczywa, zawsze będzie mniejszym złem, gdyż tak jak już wspomniałam obecność tych dodatkowych makroskładników opóźnia trawienie.

Logiczne wydaje się stosowanie przez cukrzyków zwykłych diet niskowęglowodanowych. Jednak pokarm zawierający węglowodany jest ważnymi źródłem energii, błonnika, witamin i minerałów. Wpływa ponadto na pozytywnie na komfort psychiczny pacjentów, dla których dieta nie może być tymczasowym leczeniem, tylko zmianą nawyków żywieniowych na całe życie.

Tłuszcze w cukrzycy

Tłuszcze nie mają bezpośredniego wpływu na poziom cukru we krwi. Natomiast, doskonale sprawdzają się w posiłku do spowalniania wchłaniania węglowodanów. Zapewniają również smak i uczucie sytości. Dlatego też zbawienne mogą być dla cukrzyków typu 2, chroniąc ich przed przejadaniem się i nadmiernym apetytem na węglowodany. Należy jednak pamiętać, że cukrzyca to także zwiększona podatność na choroby sercowo – naczyniowe. W związku z tym MNT przedstawia krótką instrukcję obchodzenia się z tłuszczami:

1. Ograniczenie tłuszczów nasyconych do <7% wszystkich kalorii
2. Zminimalizowanie spożywania tłuszczy trans, które zwiększa ilość szkodliwego cholesterolu LDL we krwi i zmniejsza ilość korzystnego cholesterolu HDL. Możemy je spotkać m.in. w żywności przetworzonej i fast foodach.
3. Ograniczenie cholesterolu do <300mg/dzień
4. Zalecenie jedzenia 2-3 ryb tygodniowo, gdyż dostarczają wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-3
5. Wybieranie głównie zdrowych dla serca rodzajów tłuszczów i olejów takich jak:   |oliwa z oliwek olej arachidowy,
6. olej rzepakowy,
7. awokado
8. większość orzechów,
9. olej szafranowy i słonecznikowy o wysokiej zawartości kwasu oleinowego.

Jak ukazują badanie tłuszcze pochodzenia roślinnego takie jak oliwa z oliwek, orzechy, nasiona i awokado, są związane z niższym ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2.

Białko w cukrzycy

Dla zdrowego, dorosłego człowieka zalecana dawka białka to od 10 do 35% spożywanych kalorii. W diecie dla cukrzyków, często ten makroskładnik budzi kontrowersje. Dzieje się tak ze względu na częste (mówi się nawet o 40% chorych) występowanie nefropatii cukrzycowej. Powikłania sygnalizującego uszkodzenie nerek, związanego ze zbyt dużą ilością białka w moczu. MNT wskazuje, że w przypadku cukrzyków z prawidłową czynnością nerek, brak jest wystarczających dowodów zmuszających do modyfikacji generalnych zaleceń w kwestii jego spożycia. Nie ma wątpliwości natomiast, że białko:

• wspomaga wzrost organizmu po przez budowanie mięśni, czy naprawę uszkodzonych tkanek;
• rozkłada się w 50-60% na glukozę. Proces ten przebiega znacznie wolniej niż w przypadku węglowodanów. Co jest pomocne w dłuższym utrzymaniu sytości;

Warto dodawać białko do węglowodanowych posiłków wieczornych, gdyż może zapobiec zbyt dużemu spadkowi poziomu glukozy we krwi w nocy. Wybór najlepszych źródeł białka dla cukrzyka, tak jak w przypadku innych produktów, będzie kwestią bardzo indywidualną. Pewne generalne założenia wskazują, że zalecane produkty białkowe to:

• jajka; zasługują na szczególną uwagę przez wzgląd na swój niebywale niski indeks glikemiczny i zawartość węglowodanów. Badanie z 2018 roku sugeruje, że regularne jedzenie jajek może poprawić poziom glukozy we krwi na czczo u osób ze stanem przedcukrzycowym lub cukrzycą typu 2 . Naukowcy wskazują także, że jedzenie jednego jajka dziennie może zmniejszyć ryzyko cukrzycy.
• rośliny strączkowe ( zwłaszcza groszek zielony, soczewica, fasola);
• orzechy i masło orzechowe;
• chude mięso;
• ryby (kilka razy w tygodniu);
• owoce morza;
• mleko migdałowe;
• mięso czerwone (tylko ze sprawdzonych hodowli);

Nabiał w cukrzycy

Sam nabiał wydaje się równie kontrowersyjnym elementem odżywiania w cukrzycy co białko. Postanowiłam, więc poświęcić mu odrębny podpunkt. Wiele głosów naukowych zwraca uwagę, że nabiał to przede wszystkim produkty bogate w potas, magnez i wapń. Witaminy te obniżają ciśnienie krwi, z którego nadwyżką ma problem 2 na 3 osoby z cukrzycą. Dodatkowo artykuł opublikowany w American Journal of Clinical Nutrition,  sugerował, że diety bogate w nabiał mogą mieć działanie ochronne przed rozwojem cukrzycy typu 2. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne wstrzymuje się jednak od jednoznacznego zachęcania do spożywania określonych produktów mlecznych. Warto pamiętać, że poza gamą cennych witamin, nabiał to produkty wykazujące działanie zapalne ze względu na laktozę, beta-laktoglobulinę i kazeinę. Ponad to większość serów składa się głównie z tłuszczy nasyconych, które stanowić powinny nie więcej niż 10% wartości energetycznej diety cukrzyka. Jeżeli jednak wielbisz nabiał, a masz cukrzyce postaraj się o jego kontrolowaną podaż oraz skup się na produktach, gdzie tych korzystnych wartości jest najwięcej.
Wybieraj, więc głównie:

• jogurty;
• kefiry;
• maślanki;
• chudy twaróg;

Kilka rad ekstra na zakończenie od MNT

1. Bezwzględnie odradza się picia alkoholu, który może zwiększać ryzyko hipoglikemii i dodatkowo maskować objawy niskiego poziomu cukru we krwi.
2. Osoby chore na cukrzyce powinny wypijać minimum 8-10 szklanek wody dziennie. Wysoki poziom cukru we krwi powoduje, że nerki próbują usunąć cześć glukozy, po przez zwiększoną częstotliwość oddawania moczu. To z kolei zwiększa szansę na odwodnienie organizmu.
3. W alternatywie dla tradycyjnych słodzików zachęca się do używania nektaru z agawy. Ma on bardzo niewielki wpływ na poziom glukozy we krwi.
4. Warto dokładnie czytać etykiety i nie nabierać się na tzw. „produkty bez cukru”. Konsumenci powinni być świadomi, że żywność „bez cukru” nadal zawiera węglowodany (przeważnie alkohole cukrowe), które są trawione w glukozę.

Bibliografia:

https://www.diabetes.co.uk/nutrition/protein-and-diabetes.html

https://www.healio.com/news/endocrinology/20190422/ada-medical-nutrition-therapy-fundamental-in-diabetes-management

https://care.diabetesjournals.org/content/31/Supplement_1/S61

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3938438/

http://www.diabetesed.net/page/_files/MNT-Info-Sherri-Shafer-2014.pdf

 

Tagi: cukrzyca, dieta, MNT, zdrowe odżywianie