Teoria poliwagalna to nowe podejście w osteopatii w obszarze powstawania i odczuwania stresu. Ciągły stres i negatywne skutki jego długotrwałego oddziaływania są przedmiotem ciągłych badań i prób zrozumienia mechanizmów oraz skutków. Kluczem do zrozumienia tych zależności wydaję się być autonomiczny układ nerwowy a jednym z kluczy żeby go lepiej zrozumieć wydaję się być teoria poliwagalna.
Nerw Błędny i jego funkcje – krótkie przypomnienie
O nerwie błędnym (n. vagus), jego anatomii i funkcji już sobie mówiliśmy poruszając temat psychoneuroimmunologii (więcej na ten temat przeczytasz tutaj). Dla formalności przypomnijmy sobie tylko obszary zaopatrywania:
- Czuciowo zaopatruje oponę twardą tylnego dołu czaszki, tylny odcinek błony bębenkowej, skórę ściany tylnej i dolnej części przewodu słuchowego zewnętrznego i przylegającą cześć małżowiny usznej oraz krtań.
- Ruchowo zaopatruje mięśnie podniebienia, mięśnie gardła i wszystkie mięśnie krtani.
- Przywspółczulnie zaopatruje wszystkie narządy jamy klatki piersiowej (tchawica, oskrzela, opłucna, splot aortalny, przełyk, serce i osierdzie) i jamy brzusznej (żołądek, wątroba, trzustka, śledziona, jelito cienkie, początkowy odcinek jelita grubego oraz nerki i nadnercza).
Nerw Błędny czyli vagus a właściwie „vagusów dwóch”
Badania z zakresu neuroanatomii i neurofizjologii pokazały, że nerw błędny dzieli się na dwie gałęzie – brzuszną i grzbietową. Obie gałęzie różnią się między sobą pod względem umiejscowienia w rozwoju osobniczym (ontogeneza) oraz ewolucyjnym (filogeneza). A przez to – również strategią adaptacji oraz wpływu na nasz organizm.
Gałąż brzuszna nerwu błędnego, rozpoczynająca się w jądrze dwuznacznym rdzenia przedłużonego, jest ewolucyjnie młodsza, zmielinizowana (szybciej przesyła impulsy nerwowe). W związku z tym będzie częścią która będzie szybciej odpowiadała na bodźce. Ta część ma wpływ na pracę serca oraz oskrzeli, pracę mięści krtani (odpowiedzialnego m.in. za przełykanie, intonację głosu) a również przez połączenie z innymi nerwami czaszkowymi m.in. trójdzielnym (n. trigeminus), twarzowym (n. facialis) i dodatkowym (n. accessorius), ma wpływ na wyraz twarzy, funkcję żucia oraz ruchy głowy. Poprzez te funkcje część brzuszna nerwu błędnego jest również zaangażowana w funkcje społeczne i wyrażanie emocji.
Gałąź grzbietowa nerwu błędnego, rozpoczyna się w jądrze grzbietowym nerwu błędnego w rdzeniu przedłużonym. Zawiera włókna starsze i rozwojowo bardziej prymitywne – niezmienilizowane. Związana jest z pasywnymi odruchami z układu trzewno-jelitowego. Prawidłowe funkcjonowanie nerwu błędnego ma duży wpływ na utrzymanie równowagi emocjonalnej.
Co to jest teoria poliwagalna?
Jest to nowe spojrzenie na stres, homeostazę i wrażliwość na stres zakładające, że są one współzależne i przejawiają się w aktywacji autonomicznego układu nerwowego. Jej twórcą jest amerykański psycholog Stephen Porges, który kontynuuje rozwijanie tej torii od 1994 roku. Teoria poliwagalna opiera się na ewolucji systemu nerwowej regulacji pracy serca, mechanizmów i sposobów wyrażania emocji, mimiki twarzy, tonu głosu, i socjalnych zachowań. Wszystkie te składowe są pośrednio lub bezpośrednio zarządzane przez autonomiczny układ nerwowy. W dużej mierze – przez gałąź brzuszną nerwu błędnego.
Mięśnie w okolicy szyi, głowy i twarzy pozwalają nam na ekspresje twarzy oraz mimikę, na odpowiednie poruszanie głową i zmiany barwy głosu, modulację mięśni ucha środkowego do odbioru głosu i do jego rozróżniania. Wykorzystując te poszczególne elementy w odpowiedzi na dostarczane bodźce jesteśmy w stanie odpowiednio zareagować i wyrazić konkretne emocje, czy w odpowiedni sposób reagować i wchodzić w kontakty społeczne. Oprócz gałęzi brzusznej nerwu błędnego w skład układu „poliwagalnego”, zapewniającego adaptacyjną reakcję na bodziec czy stres, wchodzą również: galąź grzbietowa nerwu błędnego oraz część przywspółczulna autonomicznego układu nerwowego.
Strategie odpowiedzi na stres według teorii poliwagalnej
W zależności od przewagi konkretnej składowej i sprawności odpowiedzi na stres w teorii poliwagalnej wymienia się trzy strategie obronne w celu adaptacji, zapewnienia bezpieczeństwa i utrzymania homeostazy. Poniżej krótka charakterystyka każdej z nich:
- Komunikacja społeczna – sterowana przez najmłodszą filogenetycznie gałąź brzuszną nerwu błędnego, pozwala na przywspółczulną regulację pracy serca oraz obniżanie aktywowania osi przysadka-podwzgórze-nadnercza (oś HPA). Przy sprawnej reakcji na stres oraz niedużym nasileniu bodźca zachowujemy spokój i podchodzimy do nowej sytuacji w sposób otwarty. Następuje obniżenie rytmu pracy serca, zmniejszanie ilości wydzielanego kortyzolu (tzw. „hormonu stresu”) czy zmniejszanie reakcji zapalnej układu odpornościowego przez wpływ na wydzielanie cytokin.
- Mobilizacja do walki lub ucieczki – regulowana przez część współczulną autonomicznego ukłądu nerwowego, stawia nasz organizm w ciągłej gotowości. Dochodzi do wzrostu tętna i ciśnienia krwi, wzmożonej reakcji zapalnej organizmu oraz zmniejszenia sprawności układu trzewno-jelitowego.
- Unieruchomienie (zamrożenie) – jest zależne od najstarszej filogenetycznie części układu autonomicznego, jaką jest gałąź grzbietowa nerwu błędnego. Jest przez to najbardziej prymitywna i w swoim działaniu skupia się na przetrwaniu organizmu za wszelką cenę.
Odpowiedź na stres według teorii poliwagalnej – jak to działa?
Jako „pierwszą linię obrony” wykorzystujemy część najmłodszą tego układu, którym jest gałąź brzuszna nerwu błędnego. Przy sprawnym działaniu tego systemu możemy zachować spokój, zrelaksować się oraz nawiązać kontakt. Jeżeli strategia ta nie działa, organizm zwraca się w stronę układu współczulnego i przez aktywizację osi HPA mobilizuje organizm do działania.
Organizm w tej sytuacji koncentruje się na walce bądź ucieczce, utrzymuje stan pobudzenia. Prowadzi to do utrudnionego nawiązywania oraz utrzymywanie kontaktów społecznych. Gdy i ta strategia nie przynosi rezultatu, organizm sięga po reakcję najbardziej prymitywną – wyłączenia się, a w bardziej skrajnych przypadkach zamrożenia. Jedynym celem organizmu w tej sytuacji staje się przeżycie za wszelką cenę.
Odpowiedzi te mogą występować po kolei w przypadku stopniowej intensyfikacji bodźca stresowego i braku możliwości zapewnienia sprawnej odpowiedzi organizmu. W przypadku długiej ekspozycji na stres może już w krótkim czasie dochodzić do aktywizacji bardziej prymitywnych systemów. Prowadzi to do nieadekwatnych odpowiedzi na dany bodziec, zaburzeń psychicznych (m.in. depresji), upośledzeniu kontaktów społecznych a także zaburzeń ze strony somatycznej (prowadzących do m.in. nadciśnienia tętniczego, astmy, wrzodziejącego zapalenia żołądka czy jelit czy spadku odporności organizmu).
Teoria poliwagalna – podsumowanie
Ważne jest zrozumienie tego co dzieje się z naszym ciałem w sytuacjach stresowych. Istotnym elementem jest świadomość konsekwencji nagromadzenia się stresu, który może wpływać na sprawność organizmu do zachowania równowagi. Teoria poliwagalna wyjaśnia w jaki sposób ten stres może odbijać się na naszym zdrowiu, ale również na odczuwanych stanach emocjonalnych oraz zdolności do nawiązywania kontaktów i utrzymywaniu relacji społecznych. W kolejnym wpisie zajmę się tematyką obejmującą terapeutyczne możliwości pracy z układem autonomicznym oraz wyjaśnię, jaki może mieć to wpływ na nasze zdrowie i odporność. Tak więc, odwiedzaj nas często, aby być na bieżąco z wszelkimi nowinkami ze świata zdrowia! 🙂
Bibliografia
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19376991/
Zobacz również:
Nerw błędny czyli wstęp do psychoneuroimmunologii
Allostaza, czyli ile stresu jesteśmy w stanie znieść?
Osteopatia wisceralna: na czym polega?
7 najlepszych sposobów na redukcję stresu
Tagi: autonomiczny układ nerwowy, nerw błędny, Stres, Teoria poliwagalna
Komentarzy